وارتو تریان مسیحی؛ نخستین بازیگر زن ایرانی

پرتره سیاه و سفید زنی با روسری طرحدار بزرگ، تنها یادگار تصویری از «وارتو تریان» ارمنی است؛ اولین زنی که تاریخ نامش را به عنوان بازیگر روی صحنه ثبت و راه زنان زیادی را به بازیگری باز کرد.

به گزارش «محبت نیوز» سابقه تآتر مدرن در ایران به تاسیس تماشاخانه «دارلفنون» تهران و حضور «مسیو لومر» و «مزین‌الدوله» در این مدرسه باز می‌گردد که زنان ایرانی نه تنها از حق تحصیل، که از حق بیرون آمدن از خانه محروم بودند.

برای همین، تآتر مدرن بدون حضور زنان، کار خود را آغاز کرد. این هنر به شیوه تعزیه و به تقلید از تآتر برخی کشورهای دیگر، از پسر بچه‌های جوان به عنوان بازیگر زن با عنوان «زن‌پوش» کمک می‌گرفت.

 وارتو تریان سال ۱۲۷۵در چنین شرایطی، در خانواده‌ای از ارامنه تبریز به دنیا آمد. هنوز خردسال بود که به همراه خانواده به تهران رفت و تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه «هایگازیان» در خیابان «قوام‌السلطنه» تهران به پایان برد و برای ادامه تحصیل به سوییس رفت.پس از بازگشت به تهران به گروه تئاتر «انجمن دوستداران تئاتر» پیوست و ازدواج با آرتو تریان، به همراه همسرش در نمایش‌های متعددی به روی صحنه آمد و بیش از ۲۵ سال در این عرصه به فعالیت مستمر پرداخت.

او در سوییس در کنار تحصیل، فن بیان و بازی در تآتر را آموخت.آنها از ۱۹۱۴ میلادی فعالیت رسمی هنری خود را شروع کردند و در این مدت به دو هنرمند اصلی صحنه‌های نمایش ارمنیان تهران تبدیل شدند.

از ۱۹۱۶ میلادی این زوج هنرمند بر روی صحنه‌های نمایش ارمنیان تهران ظاهر شدند. از ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۲ میلادی تئاتر ارمنیان تهران فعالیت خود را با گروه‌های بسیاری ادامه داد.

 به نوشته ایران وایر در سال ۱۹۲۱ شمسی، گروهی از جوانان تحصیل کرده  که‌ علاقه‌مند به هنر تآتر بودند، گروه‌ تآتری‌ تشکیل‌ دادند که آرتو تریان نیز به آن‌ها پیوست. این گروه در کنار هم نمایشی به اسم «پریچهر و پریزاد» را به صحنه بردند که متن آن را رضا کمال شهرزاد نوشته بود و آرتو تریان آن را کارگردانی کرد.

او در این نمایش در حالی که هنوز زنان اجازه ورود به تماشاخانه‌ها را نداشتند، همسر خودش، وارتو را به نقش اصلی روی صحنه برد و ارتو آن چنان روی صحنه درخشید که آوازه حضور یک زن روی صحنه در تهران، بر مخاطبان آن افزود و این آغازی بود بر تابو شکنی عظیم آرتو تریان.

این نمایش بعد از تهران به رشت و بندرانزلی رفت و در این شهرها نیز با استقبال رو به رو شد. شکستن دیوارهای جامعه سنتی ایران در آن روزگار خیلی هم آسان نبود.

وارتو برای این که برای خانواده‌اش مشکلی به وجود نیاید، نام مستعار«لالا» را برای خود برگزید.

بعد از اجرای موفق این نمایش و نمایش دیگری از این گروه، «حسن مقدم»، نمایش نامه نویس جوان که تازه از فرنگ بازگشته بود، به همراه آرتو و وارتو تریان در کنار «عبدالحسین تیمورتاش» و دکتر «علی‌اکبر سیاسی»، «کانون ایران جوان» را تشکیل دادند.

مدیریت این کانون با تیمورتاش و ورود و رفت‎وآمد زنان به آن آزاد بود و زنان هنرمندی چون «قمرالملوک وزیری» برای نخستین بار در این کانون آزادانه برنامه اجرا کردند.

در همین دوران بود که حسن مقدم که هنوز به هوای جوانی و ماجراجویی به مصر و داخل اهرام نرفته بود، تنها نمایش‎نامه خود، یعنی «جعفر خان از فرنگ برگشته» را به آرتو داد تا روی صحنه ببرد. او متن نمایش را که در چاپ‌خانه «فاروس» منتشر شد، به پاس بازی زیبای بانو وارتو تریان، به او تقدیم کرد.

کانون ایران جوان هم برای قدردانی از هنرنمایی خـانم تـریان، یـک جـفت گـل‏دان‌ نقره بـه ایشان اهدا کرد که این عبارت بر روی آن‌ حک‌ شده بود:«تقدیم به مادام تریان، از طرف ایران جوان».

همکاری آرتو‌ تریان و همسرش بـا کانون ایـران جوان تا سال ۱۹۳۰ ادامه‌ داشت چون در این سال‌ روی‌ جعبه سیگار رومیزی نقره‌ای به آن‌ها هدیه کرده بودند که در خانه «آلنوش تریان»، دختر دانشمندشان به یادگار مانده بود.

این زوج ۱۸ آبان ۱۹۲۰ صاحب فرزندی شدند که نام او را آلنوش گذاشتند. این دختر که در ابتدا در کنار مادر و پدرش در تآتر حضور داشت، بعدها تصمیم گرفت راهش را از هنر به سمت علم ببرد.

او به عنوان نخستین دانش‌آموخته نجوم و فیزیک در ایران فارغ‌التحصیل شد.

وارتو تریان اولین زنی بود که اشعار فارسی را دکلمه می‌کرد و شعرخوانی زیادی در کانون ایران جوان و جامعه «باربد» انجام می‌داد. او در نمایش‌های زیادی نقش زنان قدرتمند را بازی کرد و این فن را در کنار زبان فرانسه، در «دارلمعلمات» تهران درس می‌داد.

آرتو تریان در سال ۱۹۵۴ درگذشت و همسر و دخترش را تنها گذاشت. او به مدت ۲۵ سال به صورت مستمر روی صحنه بود و بارها از سوی مجلاتی چون «ایران»، «اتحاد»، «ستاره ایران»، «قانون»، «ایران آزاد» و «مرکور دوفرانس» پاریس مورد ستایش قرار گرفت.

وارتو تریان در نمایشنامه‌های فارسی بسیاری به نقش آفرینی پرداخت و بارها از سوی مجلات «ایران»، «اتحاد»، «ستاره ایران»، «ایران آزاد»، «قانون» و «مرکور دو فرانس» پاریس مورد تمجید و قرار گرفت.

این بانوی بازیگر مسیحی در حالی در سال ۱۹۷۴ در تهران درگذشت که هیچ خاطره‌ای از روزهای اوجش روی صحنه باقی نمانده بود.

• By Mohabat News
• 1395/03/08
• ارامنه ایران, تئاتر, زنان ایران, مسیحیان ارمنی, وارتو تریان