فیلم و سریال مذهبی؛ میدانی تازه برای رویارویی فرقه‌ای

در فضای زهرآگین و پرخصومت کنونی هیچ امیدی نیست که با ساختن این گونه فیلم‌ها بتوان میان پیروان ادیان و آیین‌های گوناگون گفت‌وگو برقرار کرد.

به گزارش «محبت نیوز» فیلم و سریال دینی معتقدان به آن را خشنود می‌کند اما با اعتراض و واکنش خشم‌آلود کسانی روبرو می‌شود که احساس می‌کنند عقیده و ایمان آنها پایمال شده است. آخرین نمونۀ آن اعتراض گسترده مسیحیان سوریه به پخش سریال ایرانی مسیح از کانال ماهواره‌ای سماء ( دنیا ی پیشین) بود. آنها با راه انداختن کارزاری در شبکه‌های اجتماعی، کانال مزبور را وا داشتند که پخش فیلم ایرانی را متوقف کند.

بشارت منجی عنوان اصلی فیلم سرگذشت مسیح است که در سال ۱۳۸۶ هم در قالب فیلم بلند سینمایی و هم سریال تلویزیونی در ایران تولید شد. فیلم رسالت اصلی مسیح را فراهم ساختن زمینه برای ظهور اسلام نشان می‌دهد.
چند سال پیش پخش همین سریال از کانال‌های المنار وابسته به حزب‌الله لبنان و ان بی ان وابسته به جنبش شیعی امل به دستور دستگاه امنیتی لبنان قطع شده بود.

به گفته بی بی سی فارسی، در آن زمان مسیحیان لبنان اعتراض کرده بودند که فیلم یادشده سرگذشت عیسی را از دیدگاه اسلام ترسیم می‌کند که لاجرم با روایت پیروان مسیح مغایر است. اسقف بشاره راعی سرپرست دفتر تبلیغات کلیسای مارونی لبنان اعتراض کرده بود که فیلم به بنیادهای دین مسیح توجه ندارد و آنها را واژگونه جلوه می‌دهد.

– در همین زمینه :

طبق روایت قرآن  عیسی مسیح  پسر خداوند نبود، بلکه تنها یکی از پیامبران اولوالعزم بود که در فلسطین به دست رومیان گرفتار شد، اما او را نه کشتند و نه بر صلیب کردند، بلکه چنین گمان بردند و حال آن که خداوند او را به نزد خود برده بود .

منتقدان می‌گویند در منطقه‌ای که امروزه در کوران اختلافات اعتقادی می‌سوزد و پیش و بیش از هرچیز به آرامش و تفاهم نیاز دارد، تهیه و نمایش چنین فیلم‌هایی به مجادلات فرقه‌ای دامن می‌زند. این درحالی‌ است که سازندگان فیلم مسیح به گفته خودشان قصد داشتند به تفاهم و دوستی میان اسلام و مسیحیت کمک کنند.

نادر طالب‌زاده کارگردان مسیح به شبکه خبری سی‌ان‌ان گفت: با ساخت این فیلم خواهان آن هستم که پلی بین مسیحیت و اسلام برقرار کنم و درهای گفت‌وگو را بین پیروان ادیان مختلف باز کنم چرا که زمینه‌های مشترک فراوانی بین مسیحیت و اسلام وجود دارد.

در فضای زهرآگین و پرخصومت کنونی هیچ امیدی نیست که با ساختن این گونه فیلم‌ها بتوان میان پیروان ادیان و آیین‌های گوناگون گفت‌وگو برقرار کرد.

تابلوی ورود ممنوع در برابر فیلم محمد

سازندگان فیلم پرهزینه محمد به کارگردانی مجید مجیدی کوشیدند با پرهیز از نکات جدل‌انگیز، تصویری از پیامبر (مسلمانان) ارائه دهند که برای تمام مسلمانان قابل‌قبول باشد. فیلمساز تأکید کرده بود که قصد دارد، در برابر اسلام افراطی و خوانش طالبانی روایتی ارائه دهد که با رحمت و عطوفت همخوان باشد.

فیلم محمد رسول‌الله از آغاز به عنوان یک پروژه بین‌المللی معرفی شد و با حمایت بیکران مؤسسه نور تابان وابسته به بنیاد مستضعفان گران‌ترین عوامل بین‌المللی را نیز به خدمت گرفت.

ویتوریو استورارو، فیلمبردار نامدار ایتالیایی، روبرتو پرپینیانی، تدوینگر و مایکل اکانر، طراح لباس بریتانیایی به خدمت فیلم گرفته شدند. ای آر رحمان، آهنگساز سرشناس هندی نیز برای فیلم موسیقی متن ساخت. فیلم بیش از ۳۰ میلیون دلار هزینه برداشت و سازندگان امیدوار بودند با پخش جهانی فیلم، این خرج به سود بنشیند.
هدف سازندگان محمد آن بود که با کسب موفقیت در یک جشنواره مهم سینمایی، زمینه پخش و نمایش فیلم را در کشورهای اسلامی هموار کنند، اما آنها در این هدف شکست خوردند.

محمد به جشنواره مهمی راه نیافت. جشنواره سینمایی برلین در سال گذشته آن را به عنوان یک فیلم تبلیغاتی رد کرد. فیلم از طرف جمهوری اسلامی به آکادمی اسکار معرفی شد، اما خیلی زود از لیست نامزدهای اسکار هم بیرون افتاد. سرانجام، پس از رشته‌ای از تمهیدات پشت پرده، فیلم در بخش غیررقابتی جشنواره مونترآل به نمایش در آمد، که جشنواره‌ مهمی شناخته نمی‌شود.

اما فیلم  محمد حتی اگر تمام جوایز معتبر را هم برنده می‌شد، باز در کشورهای اسلامی شانس نمایش نداشت.

به دنبال تلاش تهیه‌کنندگان فیلم برای پخش جهانی، دانشگاه الازهر مصر که بالاترین مرجع دینی جهان اسلام (تسنن) شناخته می‌شود، فیلم را محکوم کرد و خواهان ممنوعیت نمایش آن شد.
دلیل مخالفت الازهر، تجسید یا نمایش پیکر افراد مقدس است که در این مورد بهانه‌ای بیش نیست، زیرا فیلم محمد به دوران کودکی پیامبر پرداخته و چهره او را نیز هرگز نشان نمی‌دهد.
چیزی نگذشته بود که شیخ عبدالعزیز آل شیخ، مفتی عربستان سعودی هم به منع فیلم فتوا داد. او فیلم را مجوسی و ضداسلامی دانست و گفت کسانی که فیلم را ساخته‌اند مفسد و کذاب هستند.
روشن است که مراجع دینی مصر و عربستان فیلم را ندیده بودند و نیازی هم به دیدن آن نداشتند. لب کلام را یک مقام فرهنگی سعودی به نام سعد السهیمی بیان کرده که گفت: این فیلم از ایران است و همین کافی است تا با آن مخالفت کنیم.

برخی از صاحب‌نظران از این رویکرد انتقاد کردند. برای نمونه در عربستان منتقدانی مانند عبدالله مالکی و احمد غامدی به خبرگزاری الجزیره گفتند که پیش از دیدن فیلم اظهارنظر درباره آن را نادرست می‌دانند.
در مصر نیز برخی از افراد بافرهنگ مانند داود الشریان، منتقد فیلم الحیاه ، یا نبیل حلفاوی، هنرمند سینما، در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفتند که نمی‌توانند درباره فیلمی اظهارنظر کنند که آن را ندیده‌اند.

به دنبال جبهه‌بندی محافل بانفوذ دینی راه فیلم محمد برای نفوذ به کشورهای اسلامی بسته شد و فیلم در هیچ کشور عربی نمایش عمومی نداشت. محمد قرار بود در پاکستان و اندونزی و ترکیه نیز نمایش وسیع داشته باشد که در این کشورها هم با ممانعت روبرو شد.

در عوض محمد در ایران با تبلیغات و جنجالی بی‌سابقه به روی پرده رفت. فیلم برای مدتی طولانی در دهها سینمای کشور به نمایش در آمد. با وجود شگردهایی مانند پخش بلیت‌های رایگان و پیش‌فروش و ترفندهای دیگر، فیلمی که نظر منتقدان را جلب نکرده بود، از نظر تجارتی نیز با شکست روبرو شد. به تصریح رسانه‌های داخلی فیلم محمد بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان خرج برداشت و تنها ۱۲ میلیارد تومان فروش کرد.

ایرادهای شرعی فیلم دینی

گروه بزرگی از علمای بنیادگرای اهل تسنن عقیده دارند که تجسید (نمایش چهره و بدن) شخصیت‌های بزرگ دینی در اسلام جایز نیست. علمای الأزهر (مصر) نمایش سیمای پیامبر و صحابه و حتی شنیدن صدای آنها را خلاف شرع می‌دانند. ایراد دیگری که مراجع اسلامی مطرح می‌کنند این است که هنرپیشه‌هایی که نقش بزرگان تاریخ اسلام را ایفا می‌کنند، معمولن خود افرادی بی‌ایمان هستند و در فیلم‌های دیگر در نقش‌هایی مغایر اسلام ظاهر می‌شوند.
این حکم شرعی عمومیت دارد و آثار اهل تسنن را نیز شامل می‌شود. از این رو الازهر از آغاز سینما با بیشتر فیلم‌های دینی و تاریخی مخالفت کرده است.

معروف‌ترین نمونه فیلم الرساله (۱۹۷۶) – در ایران با عنوان محمد رسول‌الله به نمایش در آمد- به کارگردانی مصطفی عقاد است، که الأزهر و پاره‌ای مراجع شرعی آن را رد کردند. یکی از دلایل این منع شرعی آن بود که در فیلم نقش برخی از افراد مسلمان، به هنرپیشه‌های غیرمسلمان داده شده بود، مانند آنتی کوئین و ایرنه پاپاس و…
فیلم الرساله با این که به ۱۲ زبان دوبله شد و پخش جهانی آن نیز کمابیش با موفقیت همراه بود، اما نمایش آن در مصر و چند کشور اسلامی دیگر ممنوع شد.

موضع الازهر از آن زمان تغییر نکرده است: در سال گذشته مفتی الأزهر از مقامات مصر خواست که از نمایش سریال عمر بن الخطاب در چند کانال تلویزیونی و ماهواره‌ای جلوگیری کنند.
در رمضان سال گذشته نیز سریال حسن و حسین و معاویه به کارگردانی عبدالباری ابوالخیر با اعتراضات زیادی روبرو شد. محور اصلی اعتراضات این بود که در آن سریال سیمای چند نفر از آل بیت رسول نمایش داده می‌شود.

رقابت فرهنگی با ایران

با وجود این منع شرعی، شرکت‌های فیلم‌سازی همچنان به تولید فیلم از تاریخ اسلام راغب هستند، زیرا این فیلم‌ها هم سودآور هستند و هم به نظر آنها کارکرد تبلیغی دارند. بسیاری از کارگزاران فرهنگی می‌گویند که باید با تهاجم فیلمی ایران مقابله کرد.

منظور آنها فیلم‌ها و سریال‌های بیشماری است که در ایران تولید می‌شوند و سپس با دوبله یا زیرنویس عربی در کانال‌های گوناگون به نمایش در می‌آیند. به نظر آنها جامعه اسلامی باید به فیلم‌هایی مانند مختارنامه ، مریم مقدس و یوسف پیامبر که طبعن دیدگاه شیعی ایرانی را بازتاب می‌دهند، پاسخ دهد.

در سال‌های اخیر برخی محافل اسلامی در کشورهای عربی سریال ایرانی مختارنامه را اثری ضداسلامی و غرض‌آلود دانسته‌اند. بعضی از کانال‌های عربی سریال یوسف پیامبر را نمایش دادند، اما تنها پس از سانسور برخی از صحنه‌های آن که به روایت‌های شیعی تکیه داشتند. نمایش سریال مریم مقدس نیز در سوریه و لبنان با اعتراض برخی از محافل مسیحی روبرو شد.
این فیلم‌ها، به ویژه در مناسبت‌های مذهبی، از برنامه‌های اصلی کانال‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای هستند و منبع درآمد خوبی برای شرکت‌های فیلم‌سازی به شمار می‌روند.
آخرین نمونه از این محصولات سریالی است درباره زندگی احمد بن حنبل، یکی از امامان چهارگانه تسنن و پایه‌گذار آیین حنبلی. تولید این سریال با هزینه‌ای هنگفت و با سرمایه یک کمپانی قطری همین روزها در ترکیه شروع می‌شود و قرار است در ماه رمضان آینده از چندین کانال عربی و ترکی پخش شود.

این خبر را سایت الجزیره منتشر کرده و کاربران زیر آن نظر داده‌اند. فردی به نام عمر پای مطلب کامنتی گذاشته که می‌تواند زبان دل کسان بسیاری باشد: بسیار عالی! برادران مسلمان ما در محاصره غزه گرسنگی می‌کشند، برادران دیگرمان در عراق و سوریه از گرسنگی جان می‌دهند، در سومالی و نیجریه و سودان و اتیوپی هم قحطی و گرسنگی بیداد می‌کند. و حالا چنین فیلم‌های پرخرجی باید تولید شود تا شکم گرسنگان عالم اسلام پر شود!

• By Mohabat News
• 1394/11/07
• فیلم محمد, مجید مجیدی